Notariusz Warszawa - Umowa majątkowa, rozdzielność

Umowa majątkowa małżeńska - rozdzielność majątkowa są to czynności coraz częściej wykonywane przez naszych Notariuszy w Kancelarii Notarialnej w Warszawie. Wychodząc na przeciw Państwa oczekiwaniom w poniższej części serwisu, przedstawiamy zagadnienia z dziedziczny umów majątkowych a zwłaszcza rozdzielności majątkowej.

Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pomiędzy małżonkami może powstać:

Ustrój wspólności ustawowej jest podstawową formą ustroju małżeńskiego i jest nawiązywany na podstawie prawa w momencie zawarcia małżeństwa. Poprzez zawarcie umowy majątkowej w formie aktu notarialnego, która jest obligatoryjna podczas dokonywania omawianej czynności na podstawie art. 47 k.r.o. Przed Notariuszem w Kancelarii Notarialnej, małżonkowie mogą poprzez umowę wspólność majątkową rozszerzyć bądź ograniczyć, a więc stworzyć dostosowany do swoich potrzeb ustrój majątkowy umowny. W praktyce jednak najczęściej spotykaną czynnością dokonywaną przez małżonków jest zawarcie rozdzielności majątkowej również w tym przypadku istnieje ustawowy wymóg zawarcia jej w obecności Notariusza.

"Art. 47. § 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. § 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej."

W dalszej części tego artykułu znajdą Państwo informację o zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej w tym rozdzielności majątkowej, gdyż stanowi ona zagadnienie budzące najwięcej zapytań wśród klientów Kancelarii Notarialnych.

Umowa majątkowa małżeńska odmiennie niż ustawa kształtuje ustrój majątkowy. Swoboda jest jednak ograniczona w ten sposób, że musi się ona sprowadzać do: rozszerzenia, ograniczenia czy też jak to najczęściej bywa w ocenie naszych Notariuszy do wyłączenia wspólności ustawowej. Dodatkowo taka umowa majątkowa nie może być sprzeczna z zasadą równości małżonków. W umowie zatem nie jest dopuszczalne stworzenie uprzywilejowanej sytuacji jednego z małżonków kosztem drugiego.

Zawarcie umowy majątkowej przed ślubem tzw. intercyza

Osoby, zamierzające zawrzeć związek małżeński już przed ślubem powinny rozważyć zawarcie umowy majątkowej zwanej intercyzą. Umowa taka powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnej w obecności Notariusza. Forma taka została wyraźnie przewidziane przez ustawodawce w art. 47 k.r.o. pod rygorem nieważności. Oznacza to, że przyszli małżonkowie nie mogą zawrzeć takiej umowy w innej formie, gdyż będzie ona z mocy prawa nieważna.

W związku z umową majątkową przyszli małżonkowie mogą ograniczyć wspólność wynikającą z ustawy lub wyłączyć z ich przyszłego majątku poszczególne składniki. Po wejściu w życie umowy, składniki ulegające wyłącznemu będą stanowiły majątek odrębny wybranego małżonka. W praktyce małżonkowie podczas podpisywania umowy w formie notarialnej wyłączają wspólność majątkową, tzn. tworzą ustrój rozdzielności majątkowej. Każdy z nich zachowuje na wyłączność majątek, który nabyli przed zawarciem małżeństwa, jak również majątek nabyty po dacie zawarcia związku. Na podstawie art. 51 k.r.o. każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

"Art. 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Art. 51[1]. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem."

W przedstawianym ustroju rozdzielności małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego. Istnieją jedynie dwie masy majątkowe powstałe w wyniku zawartego podziału. W związku z tym w przypadku zawarcia umowy majątkowej przed ślubem nie dojdzie do powstania jakiegokolwiek majątku wspólnego. Warto zauważyć, że taka sytuacja jest zdecydowanie korzystniejsza, niż zawarcie umowy po ślubie kiedy to podczas zawierania opisywanej umowy będziemy musieli dokonać również podziału istniejącego już wspólnego majątku.

Małżonkowie, także w ustroju rozdzielności majątkowej są ustawowo zobowiązani do wzajemnej pomocy, w tym również finansowej. Umowa majątkowa wiąże małżonków do czasu jej rozwiązania bądź zmiany treści. Nic nie stoi na przeszkodzie również, aby przyszli małżonkowie po zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej dokonali jej zmiany bądź całkowitego rozwiązania. Jeżeli przyszli małżonkowie rozwiązaliby taką umowę, w ich małżeństwie obowiązywała będzie wspólność ustawowa.

Zawarcie umowy majątkowej po ślubie tzw. rozdzielność majątkowa

Jeżeli po dniu zawarcia związku małżonkowie uznają, że z jakiś powodów korzystne dla nich będzie zawarcie umowy rozdzielności majątkowej mogą tego dokonać w dowolnym czasie w formie aktu notarialnego podczas wizyty w kancelarii notarialnej przez notariusza. Warto wyraźnie zaznaczyć, że zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej w czasie trwania związku małżeńskiego jest możliwe jedynie z małżonkiem. Nie jest możliwe zawarcie takiej umowy z osobą trzecią. Dopuszcza się zawarcie umowy majątkowej przez pełnomocnika jednego z małżonków jednak pełnomocnictwo do takiej czynności również powinno zostać dokonane w notarialnej przez notariusza.

Małżonkowie mogą dowolnie kształtować w zawieranej umowie majątkowej sposób w jaki przedstawiać się będą stosunki majątkowe. Mogą tak jak w przypadku osób zamierzających wstąpić w związek: rozszerzać, ograniczać czy całkowicie wyłączyć wspólność ustawową tworząc w ten sposób rozdzielność majątkową.

W opisywanej umowie należy określić termin, od kiedy obowiązywała będzie zawarta umowa. Najczęściej z praktyki naszej warszawskiej Kancelarii Notarialnej wynika, że umowy wchodzą w życie z dniem ich zawarcia.

Obecnie największa liczba umów dokonywanych przez notariuszy w Warszawie dotyczy zniesienia wspólności ustawowej i wprowadzenia rozdzielności majątkowej. Przy zawartej w taki sposób umowie ustaje wspólność ustawowa z dniem określonym przez małżonków w umowie i od wskazanego dnia majątek będzie majątkiem odrębnym jednego z małżonków.

Dopuszczalne jest połączenie umowy rozdzielności majątkowej z umową o podział majątku wspólnego, nabytego podczas trwania wspólności ustawowej. Małżonkowie powinni wówczas zgodnie określić jakie przedmioty stanowią ich majątek wspólny, ich wartość oraz dokonać ich podziału, wskazując który z małżonków co nabywa do majątku odrębnego. W takiej umowie można również umówić się na dopłatę wobec jednego z małżonków. Można również przekazać wspólny majątek na rzecz jednego z małżonków, sytuacja taka powstaje na ogól, gdy z jakiś powód majątek jednego z nich jest zagrożony np. ze względu na prowadzoną działalność gospodarczą.

Małżonkowie mogą również w drodze umowy majątkowej, rozwiązać ustrój majątkowy umowny i przyjąć ustrój wspólności ustawowej.

Zmiana umowy majątkowej małżeńskiej

Umowa majątkowa małżeńska może być zmodyfikowana w każdym czasie. Treść takiej umowy mogą zmienić zarówno małżonkowie jak i osoby dopiero zamierzające zawrzeć związek małżeński, które dokonały umowy o rozdzielność majątkową. Zmiany takiej można dokonać poprzez zawarcie nowej umowy majątkowej, która również powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza. Zatem umowa o rozdzielność majątkową wiąże tak długo jak małżonkowie nie dokonuje zmian treści. Sytuacja nie wyklucza przyszłych małżonków, którzy również mogą dokonywać zmian treści umowy majątkowej.

Skutki prawne zawarcia umowy majątkowej wobec osób trzecich

Małżonkowie mają swobodę zawierania umów majątkowych małżeńskich i mogą dowolnie modyfikować ich treść. Jednakże ustawodawca, chcąc uniknąć niekorzystych sytuacji wobec osób trzecich, przewidział ograniczoną skuteczność omawianych umów. Mogą oni powoływać się wobec osób trzecich na roszczenie, ograniczenie lub wyłączenie wspólność ustawowej tylko wówczas, gdy zawarcie ich umowy majątkowej oraz jej rodzaj był tym osobą wiadomy.

"Art. 47[1]. Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome"

W rozumieniu art. 47 § 2 k.r.o. pojęcie osób trzecim jest pojęciem szerokim. Dotyczy to nie tylko wspólnych wierzycieli małżonków, ale również wierzycieli jednego z małżonków.

"Art. 41.  § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. § 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. § 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9."

Tak rozumiane osoby trzecie powinny poznać fakt zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej oraz jej rodzaj. Nie muszą znać natomiast dokładnej treści zawartej umowy.

Ustanie wspólności majątkowej

Wspólność ustawowa jest podstawowym ustrojem majątkowym w małżeńskie. Zachodzi ona wówczas, gdy małżonkowie nie wprowadzają umownego ustroju majątkowego poprzez zawarcie umowy majątkowej przed notariuszem.

Wspólność majątkowa małżonków może ustać:

Umowne zniesienie wspólności

Osoby, które zawarły związek małżeński mogą w każdym czasie znieść ustrój wspólności ustawowej przez dokonanie w formie aktu notarialnego umowy majątkowej modyfikującej ich stosunki majątkowe. Warto wspomnieć, że formalnie nie istnieją przeszkody, aby małżonkowie określili w umowie przyszłą datę, od której omawiana czynność będzie ich wiązała. Przed tą datą w zgodzie z art. 47§ 2 k.r.o. umowa taka nie będzie rodziła skutków wobec osób trzecich.

"art. 47 § 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej."

Zniesienie wspólności przez sąd

W przypadku, gdy jeden z małżonków nie chce wyrazić zgody na umowne zniesienie wspólności majątkowej nie jest możliwe zawiązanie umowy majątkowej w obecności notariusza w kancelarii notarialnej. W takiej sytuacji niezbędne będzie żądanie zniesienia wspólności przed sądem.

"art. 52 § 1. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. § 1a. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków."

Małżonkowie mogą znieść umownie wspólność w formie aktu notarialnego, w każdym czasie i bez istnienia istotnych powodów. Do takiej umowy niezbędna jest jedynie zgodna wola małżonków oraz zachowanie formy notarialnej. Natomiast, gdy jeden z małżonków nie godzi się na zawarcie takiej umowy, jedynym wyjście jest sądowe zniesienie wspólności podczas, którego to sąd bada "ważne powody".

Jak wskazuje Marek Sychowicz w komentarzu do art. 52, LexisNexis 2011 "Żądanie ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może dotyczyć sytuacji, gdy małżonkowie pozostają we wspólności ustawowej, jak i w jakimkolwiek umownym małżeńskim ustroju majątkowym, z wyjątkiem rozdzielności majątkowej. Ustanowiona przez sąd rozdzielność majątkowa ma charakter przymusowego ustroju majątkowego, podczas gdy rozdzielność majątkowa powstała na skutek zniesienia przez sąd wspólności majątkowej nie miała takiego charakteru. W samym przepisie wskazana została, jako wyjątkowa, możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Jedyną przesłanką wytoczenia powództwa przez każde z małżonków są „ważne powody"."

Pozostałe przyczyny ustania wspólności ustawowej

Zarówno ustawowa jak i umowna wspólność majątkowa ustaje z mocy prawa w przypadku ubezwłasnowolnienia, któregoś z małżonków.

"art. 53 § 1. Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. § 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy."

Momentem ustania wspólności jest dzień uprawomocnienia się orzeczenia wydanego przez sąd o ubezwłasnowolnieniu. Wspólność ustaje również w przypadku ustania lub unieważnienia małżeństwa oraz z przyczyn śmierci bądź uznania za zmarłego jednego z małżonków.

"Art. 55. § 1. W razie uznania jednego z małżonków za zmarłego domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci. § 2. Jeżeli po uznaniu jednego z małżonków za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek małżeński, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek uznany za zmarłego żyje albo że jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniżeli chwila oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w chwili zawarcia nowego związku małżeńskiego strony wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu."

Jak również w zgodnie z następnym art. 56 k.r.o. wspólność majątkowa ustaje w momencie sądowego rozwiązania związku małżeńskiego przez rozwód.

"Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. § 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. § 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego."

Ustanie wspólności majątkowej – skutki prawne

Z chwilą ustania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej powstaje rozdzielność majątkowa tzn. dwa odrębne, niezależne od siebie majątki. Majątek każdego z małżonków stanowią:

"Art. 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później."

Małżonkowie co do zasady mają równe udziały we wspólnym majątku. Od tej reguły istnieje jednak wyjątek przewidziany w art. 43 k.r.o., który stanowi:

"Art. 43. § 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. § 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. § 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym."

Zatem z żądaniem o którym mówi powyższy artykuł ustawy o ustalenie nierównych udziałów w wspólnym majątku małżonków, można wystąpić jedynie, gdy istnieją ważne powody uzasadniające to roszczenie. Konieczną przesłanką jest również wykazanie, że małżonkowie w różnym stopniu przyczynili się do powstania ich wspólnego majątku. Koniecznym jest w tej ocenie uwzględnić wszelkie działania każdego z nich, poprzez które starali się oni zapewnić byt rodzinie.

Odpowiedzialność za długi w małżeńskie

Odpowiedzialność za długi małżonków odmiennie kształtuje się w zależności od tego, czy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, czy dłużnikami są oboje. Dodatkowo istotne znaczenie ma charakter i czas powstania wierzytelności.

W przypadku, gdy dłużnikiem są wspólnie odpowiadają całym swym majątkiem, a także majątkiem odrębnym każdego z nich. Jest to sytuacja najkorzystniejsza dla wierzyciela, gdyż może on domagać się zaspokojenia z dowolnego majątku. Natomiast jeżeli małżonkowie dokonali wcześniej rozdzielności majątkowej w formie aktu notarialnego przed jednym z notariuszy w kancelarii notarialnej każdy z nich odpowiada indywidualnie swym majątkiem odrębnym.

W przypadku tzw. zwykłych potrzeb rodziny ustawodawca przewidział odpowiedzialność solidarną małżonków. Zgodnie z art. 30 k.r.o. Oboje są odpowiedzialni za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich.

"Art. 30. § 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. § 2. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. § 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome."