Od dnia 2 października 2008 roku, kiedy to notariusze uzyskali kompetencje sporządzania aktów poświadczenia dziedziczenia (APD) minęło już wiele lat, jednak w dalszym ciągu wiedza Klientów kancelarii notarialnych o możliwości przeprowadzenia postępowania spadkowego u notariusza jest niewystarczająca.

Na wstępie należy wskazać, że notarialny akt poświadczenia dziedziczenia jest alternatywą potwierdzenia praw do spadku w drodze sądowego stwierdzenia nabycia spadku. Droga uzyskania dokumentu potwierdzającego nabycie praw do spadku może być w większości przypadków dowolnie wybrana przez spadkobierców.

Poniżej przedstawione zostaną przydatne informacje dotyczące sytuacji, kiedy możemy zgłosić się do notariusza w celu przeprowadzenia postępowania spadkowego po zmarłym spadkodawcy, a kiedy takiej możliwości nie będziemy mieli i konieczne będzie wystąpienie na drogę sądową w celu uzyskania orzeczenia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku. Wskazane zostaną również niezbędne informacje, które pomogą w sprawnym przeprowadzeniu postępowania spadkowego.

Poświadczenie dziedziczenia u notariusza

Ustawodawca ograniczył możliwość uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia tzw. APD u notariusza jedynie do spraw niespornych, takich które w ocenie notariusza nie budzą wątpliwości. Zgodnie z art. 95 aa ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o Notariacie żądanie przeprowadzenia poświadczenia dziedziczenia musi zostać złożone na zgodny wniosek wszystkich osób mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Co ważne odrzucenie spadku lub zapisu windykacyjnego oraz uznanie za niegodnego powoduje utratę statusu osoby zainteresowanej, a zatem uczestniczącej w czynności poświadczenia dziedziczenia.

Nie jest możliwe przeprowadzenie notarialnego poświadczenia dziedziczenia w przypadku dziedziczenia na podstawie testamentów: ustnych, wojskowych, sporządzonych na polskim statku morskim lub powietrznym, a także wszelkich innych, co do których notariusz nie jest w stanie stwierdzić ich autentyczności. W odniesieniu do tych testamentów regułą jest przeprowadzenie przez sądy postępowania dowodowego, a to przekracza ramy kompetencji nadanych notariuszowi i wyklucza możliwość sporządzenia przez niego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Przeprowadzenie notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest również uzależnione od przedstawienia notariuszowi testamentu. Notariusz odmiennie od sądu nie dysponuje środkami przymusu, które skłoniłyby osobę będącą w posiadaniu testamentu do jego wydania. W konsekwencji również w takim przypadku, będziemy zmuszeni udać się do sądu w celu stwierdzenia nabycia spadku. Zasadą jest, iż sądem tym jest sąd rejonowy właściwy dla miejsca ostatniego zwykłego pobytu spadkodawcy.

Ostatnią omawianą grupą spadków, która wykracza poza katalog kompetencji notariuszy do sporządzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia są wszystkie spadki otwarte przed dniem 1 lipca 1984 roku. A więc przed wejściem w życie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 1984 roku w sprawie dokumentów stwierdzających tożsamość. Ten akt prawny uregulował m.in. kwestie zamieszczania numeru PESEL w dowodach osobistych, który to numer PESEL aktualnie konieczny jest przy sporządzaniu notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Spadkobiercy spadkodawców zmarłych przed tą datą mogą uzyskać wyłącznie stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu sądowym.

Zgodne żądanie

Jak wskazano powyżej, warunkiem sporządzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest zgodne żądanie potencjalnych spadkobierców przeprowadzenia aktu poświadczenia dziedziczenia (APD). Przy czym zgodne żądanie powinno zawierać w szczególności takie elementy jak: określenie osoby spadkodawcy oraz prawa, tytuł dziedziczenia, krąg spadkobierców, wysokość przypadających im udziałów w spadku. Notariusz - w przeciwieństwie do sądu - nie jest uprawniony do stwierdzenia dziedziczenia na rzecz innych osób aniżeli wskazane przez stawających. Brak zgody pomiędzy stawającymi uczestnikami poświadczenia dziedziczenia, nawet mimo oczywistego kręgu spadkobierców skutkuje niemożliwością przeprowadzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia. W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem będzie wystąpienie do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.

Stawający do notarialnego poświadczenia dziedziczenia

Przeprowadzenie notarialnego poświadczenia dziedziczenia możliwe jest wyłącznie w przypadku osobistego udziału wszystkich potencjalnych spadkobierców (powołanych na mocy wszystkich testamentów sporządzonych przez spadkodawcę) testamentowych jak i ustawowych. Oznacza to, że nawet w sytuacji dziedziczenia wyłącznie testamentowego wymagana jest także obecność osób będących potencjalnymi spadkobiercami ustawowymi których określają przepisy kodeksu cywilnego. Dopiero wtedy notariusz uzna, że żądanie sporządzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia opiera się na zgodnym wniosku wszystkich zainteresowanych osób. Daje to bowiem możliwość zbadania ewentualnych zastrzeżeń także potencjalnych spadkobierców do przeprowadzanego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Oświadczenie składane przed notariuszem zrównane jest z zapewnieniem spadkowym z art. 671 kodeksu postępowania cywilnego, w związku z czym uczestnicy aktu poświadczenia dziedziczenia muszą działać samodzielnie, a nie przez pełnomocników. Brak możliwości osobistego stawiennictwa wszystkich zainteresowanych powoduje, iż stwierdzenie nabycia spadku będzie mogło odbyć się wyłącznie przed sądem.

Obowiązek osobistego działania przy sporządzaniu notarialnego poświadczenia dziedziczenia dotyczy wyłącznie osób mających pełną zdolność do czynności prawnych oraz przedstawicieli ustawowych osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych. Dokonanie czynności przyjęcia spadku w imieniu małoletnich bez zgody sądu opiekuńczego jest możliwe wyłącznie przez jej opiekunów prawnych z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku wprost lub jego odrzucenie wymaga uprzedniego uzyskania przez opiekunów prawnych małoletniego zgody sądu opiekuńczego.

Piętrowe notarialne poświadczenie dziedziczenia

Przeprowadzenie tzw. piętrowych postępowań spadkowych, to znaczy przeprowadzenie postępowania spadkowego po zmarłym, jeżeli jeden z jego spadkobierców zmarł po dacie otwarcia spadku, jest dopuszczalne. W takiej sytuacji notariusz przeprowadzi najpierw notarialne poświadczenie dziedziczenia po zmarłym spadkobiercy. Dopiero wówczas jego spadkobiercy, na rzecz których został wydany ów akt poświadczenia dziedziczenia lub sądowe stwierdzenie nabycia spadku, mogą żądać od notariusza przeprowadzenia kolejnego notarialnego poświadczenia dziedziczenia.

Przeprowadzenie notarialnego poświadczenia dziedziczenia w naszej kancelarii notarialnej:

- pierwszą czynnością związaną notarialnym poświadczeniem dziedziczenia jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku albo o odrzuceniu spadku. Możliwe jest przyjęcie spadku wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza. Termin na złożenie powyższych oświadczeń wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Po tym terminie spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, o ile spadkodawca zmarł po 17 października 2015 roku, natomiast jeśli spadkodawca zmarł przed 18 października 2015 roku wówczas spadkobierca nabywa spadek wprost. Podkreślić należy, iż w przypadku przyjęcia spadku wprost, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, natomiast w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości inwentarza tj. stanu czynnego spadku. UWAGA, w takim przypadku należy dokonać sporządzenia wykazu inwentarza lub spisu inwentarza, w przeciwnym razie Spadkobierca będzie odpowiadał całym swym majątkiem. Jeżeli spadkobierca podstępnie zataił lub podstępnie pominął w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza przedmioty wchodzące w skład spadku po zmarłym, odpowiedzialność spadkobiercy rozciąga się nie tylko do wysokości inwentarza ale również na cały jego majątek. Od chwili nabycia spadku spadkobierca może dowolne rozporządzać spadkiem lub udziałem w spadku.

W celu podziału spadku pomiędzy spadkobierców należy dokonać działu spadku. Umowę o dział spadku również można przeprowadzić w formie aktu notarialnego, względnie w postępowaniu sądowym.

Należy podkreślić, że w przypadku odrzucenia spadku, spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia, traktuje się go jakby nie dożył otwarcia spadku, a w jego miejsce wchodzą jego spadkobiercy, dlatego ważnym jest, aby spadkobierca dokonujący odrzucenia spadku, zbadał czy w jego miejsce nie wejdą jego dzieci. Warto przy tym pamiętać, że do odrzucenia spadku w imieniu małoletnich konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego przez ich przedstawiciela ustawowego. Oświadczenie złożone bez zgody sądu jest nieważne. Zdolność złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest oceniana na moment jego złożenia, tzn. osoba, która w chwili śmierci spadkodawcy była małoletnia, ale w okresie 6 miesięcy uzyskała pełnoletniość może złożyć takie oświadczenie samodzielnie przed notariuszem.

Oświadczenie o przyjęciu bądź o odrzuceniu spadku może być złożenie jedynie po śmierci spadkodawcy, wcześniejsze złożenie takiego oświadczenia powoduje jego nieważność.

Odrzucenie spadku nie może nastąpić na rzecz konkretnej osoby. Jeżeli jesteśmy powołani do spadku, ale z jakiegoś powodu chcemy, aby cały majątek trafił w ręce innego spadkobiercy, musimy najpierw przeprowadzić postępowanie spadkowe, a po nabyciu praw do spadku i po uzyskaniu stosownego zaświadczenia z urzędu skarbowego o tym, że podatek od spadków i darowizn się nie należy lub został uregulowany, przeprowadzić postępowanie o dział spadku. Może ono odbyć się przed notariuszem lub przed sądem. W umowie o dział spadku sporządzonej przez notariusza możemy dowolnie i zgodnie z wolą wszystkich spadkobierców kształtować podział majątku spadkowego.

- drugą czynnością dokonywaną przez notariuszy w naszej kancelarii notarialnej w Warszawie jest sporządzenie protokołu z przeszukania rejestru testamentów. W protokole tym notariusz wskazuje zarejestrowane testamenty w Notarialnym Rejestrze Testamentów spadkodawcy lub ich brak. Czynność taka pozwala na zminimalizowanie nieważności notarialnego poświadczenia dziedziczenia.

- trzecią, uzależnioną od sporządzenia testamentu lub testamentów przez spadkodawcę, czynnością wykonywaną w toku postępowania spadkowego przez naszą kancelarię notarialną w Warszawie jest otwarcie i ogłoszenie wszystkich znanych testamentów. Jeżeli testament nie został sporządzony przez spadkodawcę, czynność taka nie jest dokonywana.

- kolejną, czwartą czynnością wykonywaną przez naszych notariuszy w Warszawie podczas notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest sporządzenie protokołu dziedziczenia. Kwestie dotyczące tego protokołu uregulowane są w art. 95 c ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie.

- następną, piątą czynnością dokonywaną przez notariusza w celu przeprowadzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia (APD). Notariusz sporządza APD, o ile nie poweźmie wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej, kręgu spadkobierców, wysokości ich udziałów, ważności testamentu. Notariusz może odmówić dokonania aktu poświadczenia dziedziczenia w przypadku braku możliwości ustaleń faktycznych w powyższym przedmiocie. Może je ustalić natomiast sąd w ramach postępowania dowodowego dopuszczając np. dowodów z zeznań świadków lub opinii biegłych. Notariusz zaś ma obowiązek odmówić dokonania aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach wskazanych w art. 95 e §2 cyt. ustawy Prawo o notariacie, który stanowi:

„Notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
- w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
- w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;
- w sprawie brak jurysdykcji krajowej.”

Zgodnie z art. 95 f powołanej ustawy Prawo o notariacie akt poświadczenia dziedziczenia powinien zawierać w swej treści m.in.:

- szóstą w kolejności czynnością dokonywaną przez notariuszy w naszej kancelarii notarialnej w warszawie przy sporządzaniu notarialnego poświadczeniu dziedziczenia jest rejestracja aktu poświadczenia dziedziczenia dokonywana w Rejestrze Spadkowym prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną w systemie teleinformatycznym.

Zarejestrowany w Rejestrze Spadkowym akt poświadczenia dziedziczenia ma moc postanowienia sądu w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku. Przy czym zgodnie z art. 1025 §2 kodeksu cywilnego domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.

W sytuacji zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przed złożeniem wniosku w sądzie o stwierdzenie nabycia spadku (tego samego spadku), wniosek taki podlega odrzuceniu, albowiem akt poświadczenia dziedziczenia jest równoważny z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku.

- siódmą czynnością dokonywaną w Kancelarii Notarialnej w Warszawie podczas notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest sporządzenie protokołu nieruchomości, w którym spadkobiercy wskazują przysługujące spadkodawcy nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego oraz spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu, dla których prowadzone są księgi wieczyste lub oświadczają o ich braku.

- ósmą ostatnią czynnością, której może dokonać spadkobierca na jego żądanie przy notarialnym poświadczeniu dziedziczenia jest sporządzenie protokołu zawierającego wykaz inwentarza. Przygotowanie takiego wykazu inwentarza jest wskazane w szczególności w sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli spadkobierca nie ma pewności, że w skład masy spadku wchodzą same aktywa. Sposobem zabezpieczenia się przed odpowiedzialnością w kwocie powyżej wartości składników ujawnionych w wykazie inwentarza jest sporządzenie wykazu inwentarza w formie aktu notarialnego lub złożonego w sądzie na odpowiednim formularzu, w takim przypadku odpowiedzialność spadkobiercy ogranicza się tylko do wysokości wartości składników wskazanych w wykazie inwentarza.

Kwestie wykazu inwentarza reguluje przepis art. Art.  10311 kodeksu cywilnego, który stanowi:

"§  1. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.
§  2. Wykaz inwentarza może zostać złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
§  3. W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.
§  4. W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go. Do uzupełnienia wykazu stosuje się przepisy dotyczące składania wykazu inwentarza.”

Niezbędne dokumenty do przeprowadzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia

Powyższy wykaz dokumentów stanowi jedynie charakter informacyjny. Notariusz po zapoznaniu się z przedstawionymi dokumentami może zarządać dodatkowych dokumentów bądź informacji.

Koszt przeprowadzenia notarialnego postępowania spadkowego waha się w granicach 500-800 zł. Indywidualne opłaty prosimy ustalać telefonicznie lub osobiście z sekretariatem Kancelarii Notarialnej Warszawa ulica Bracka 20/17.

Tel: 22 827 25 38 Notariusz Warszawa – Krzysztof Kruszewski